1982 Anayasasının Başlıca Özellikleri
82 anayasası 61’e göre daha kazuistik bir yöntemle hazırlanmıştır:
Genel nitelikte değil daha ayrıntılı hazırlanmıştırBu açıdan her iki anayasada kazuist sistemle hazırlanmıştırBunun sebebi ise her iki anayasanın da tepki niteliği taşımasıdır dolayısıyla daha ayrıntılı düzenlemeler mevcutturBunun diğer bir sebebi ise siyasi kültürle alakalıdırYaşanan siyasal sorunlara daha legalistik çözümler bulmak gerekçesi ile bu sistem kullanılmıştır82 anayasası 61 ‘e göre daha kazuist bir karaktere sahiptirHer iki anayasanın başlangıç kısımları mukayese edilirse 82’ninkinin daha uzun olduğu görülürAyrıca 1961 anayasasının 151 madde ve 11 geçici maddesi mevcuttu Fakat 1982 anayasasının 177 maddesi ve 16 geçici maddesi vardırAyrıca 1961 anayasasının herhangi bir maddesine tekabül eden 1982 anayasası maddesi diğerine oranla daha uzun ve ayrıntılı tutulmuştur
-Sadece genel ilkeleri ortaya koyup bunların uygulanmasını kanunlara bırakma amacını güden anayasa tipine “çerçeve anayasa “ denir
Her iki anayasa da çerçeve anayasa tipini benimsemeyip birçok muhtemel durumları düzenleme isteyen kazuistik yönteme yer vermiştirBir anayasa kazuistik ve katı ise o anayasa toplumun gelişmelerinin arkasında kalabilirÇerçeve anayasa ise devlet hayatına ilişkin içeriği olduğu için toplum gelişmesine uyan bir karakteri olurBu yüzden çerçeve anayasa kazuistik’e göre daha uzun ömürlü olur (Amerikan Anayasası)
-1982 Anayasası 1961 anayasasına göre daha “katı” bir niteliktedir
82 anayasasından değiştirilmesi talep bile edilemeyecek hükümlerinin kapsamı artmıştırAyrıca anayasa değişikliği süresine 61’de mevcut olmayan CB’nin onay safhasını eklemiştirCB’nin onaylamadığı anayasa değişikliğini halk oyuna sunabilecektiBunlara ek olarak geçici 9 maddenin CB’ye tanıdığı güçleştirici veto yetkisi de bu anayasanın 61’e göre daha katı olduğunun kanıtlarıdır
-1982 Anayasası bir geçiş süreci öngörmüştür
Bütün anayasalarda olduğu gibi 82 anayasasında da geçici hükümler vardırNormal yönetime geçiş için bir süreç öngörülmüştür83 halkoylamasıyla direk sivil hayata geçilmemiştirBunun için tedricen (yavaş yavaş) bir geçiş uygun görülmüştürVe böylece bir müddet daha sivil hayat denetlenmiştir 1980-1983 arasında doğrudan doğruya askeri yönetim 1983’ten sonra ise metinlerin öngördüğü süreyle bir geçiş süreci yaşanmıştırMGK başkanı Kenan Evren’in CB olmasıyla sivil hayat denetim altında tutulabilecektiSeçimlerde anayasanın belirlemiş olduğu yöntemden bir kerelik sapmayla CB’nin doğrudan doğruya halk tarafından seçilmiştirAyrıca geçici 2 maddeye göre MGK Cumhurbaşkanlığı konseyine dönüşecek ve 6 yıl hüküm süreceklerdi bu konsey üyeleri de vekillere tanınan dokunulmazlık hakkına sahip olacaklardırBöylece askeri otorite siyasi etkiye 6 yıl boyunca sahip olacaktıFakat yetkiler icrai değil istişari karakterde olacaktıBunlara ek olarak da geçici 4 maddeye göre 11 Eylül 1980 tarihinde herhangi bir siyasi parti lideri konumunda olan kişiler 5 veya 10 yıllık siyasi yasaklı konumuna gelmiştirBu yasaklar 1987 de yapılan halkoylamasıyla yürürlükten kalkmıştır
-1982 anayasası Otorite –hürriyet dengesinde otoritenin ağırlığını arttırmıştır
61’e tepki olarak otoriteyi arttırmak için kişi özgürlükleri alabildiğine artırılmıştır1961 anayasası 11maddesinde kişi hak ve hürriyetlerinin güvence altına alındığı görülür1971’de bu madde değişmiş olsa bile yine de sınırlayıcı bir formül içermesi zordurFakat 1982 anayasası 13maddesi son fıkrasında tüm hak ve hürriyetleri sınırlayıcı bir maddedir
-1982 anayasası devlet yapısı içinde yürütme organını güçlendirmiştir
Yürütmede CB’nin yetkileri oldukça güçlendirildiAyrıca başbakanın yetkileri de 61’e göre oldukça güçlendirildi
-1982 anayasası karar alma mekanizmalarındaki tıkanıklıkları giderici hükümler getirmiştir
Karar alma sürecinde ortaya çıkabilecek tıkanma ve kilitlenmeyi önleyebilecek ve karar alma sürecine sürat kazandıracak hükümler içerir70’li yıllarda hükümet bunalımlarının sıkça olması ve parlamentonun bu hükümet bunalımlarıyla uğraşması yüzünden memleket sorunlarını çözemiyor1961 anayasasının 108 maddesinde meclis seçimlerinin yenilenmesi için CB’ye yetki verir fakat bunun için 18 aylık bir süre öngörürBu yetki 82’de caydırıcı rol oynadı116maddeye göre 45 günlük bir hükümet bunalımının ardından CB’ye meclis seçimlerinin yenilenmesi hakkı doğar
82-116maddede olduğu gibi 82-02maddesinde de CB seçimleri için bir yaptırım öngörülmüştür61-95maddeye göre CB seçimleri için ilk iki turda 3/2 çoğunluk gerekir eğer sağlanmazsa diğer turlarda salt çoğunluk yeterlidirFakat salt çoğunluk sağlanmayabilirBu yüzden bu hüküm 82 anayasasında değişiklik gösterdi ayrıca zaman sınırı da kondu(30 gün)82-102maddeye göre ilk iki oylamada 3/2 çoğunluk 3turda salt çoğunluk 4turda ise 3turda en çok oy alan iki aday arasında bu seçim olur
1961 anayasasına göre CB adaylığı parlamenter sıfatı taşımayı gerektirir Fakat dışarıdan aday alınabiliyordu bu da kontenjan senatoyla sağlanıyordu82 anayasasında bu dolaylı yönteme yer verilmedi
Meclis başkanlarının seçimlerini düzenleyen maddelerde CB seçimlerininki gibiydi 82-94 madde ve 61-84madde
Bunlara ek olarak partilerin grup kurma sayılarını düzenleyen maddeler de değişti(82-95mad 61-85mad)
Gene 61 anayasasına göre Anayasa mahkemesine millet meclisince 3 cumhuriyet senatosunca 2 üyenin seçilmesi gerektiği halde bu seçimlerde aranan üye tamsayısının salt çoğunluğu şartı her zaman bulunamaması nedeniyle seçimler mümkün olamamış ya da uzun sürmüştür82 anayasası bu usulün kaldırılmasını sağlamıştır
82 anayasası yasama sürecini uzatıcı ve kanunların yapılmasını güçleştirici nitelik taşıyan iki meclis sistemine son vererek cumhuriyet senatosunu kaldırmış böylece yasama süreci süratlenmiş ve basitleşmişti
Parlamenter sisteme işlerlik kazandırma gereksiz tıkanma ve bunalımları önleme amacını güden bu tür kurum ve kurallara literatürde “rasyonelleştirilmiş parlamentarizm” denirBu anlamda 82 anayasası rasyonel parlamentarizm yönünde bir eğilim gösterdiği öne sürülebilir
-1982 Anayasası 1961 Anayasasına Oranla Daha Az katılmacı bir demokrasi modelini benimsemiştir
Çok partili hayata geçişten sonra klasik liberal demokrasi bağlamı içinde başlıca iki demokrasi anlayışı etkili olmuşturBirinci anlayış daha az katılmacı ve çoğulculuk taraftarıdırBuna göre halkın esas rolü belirli zamanlarla kendisini yönetecek olanları seçmekten ibarettirMilli irade bu şekilde belirdikten sonra devlet seçilmiş organlar tarafından yönetilmeli ve halk ya da çeşitli grupların etkisinde kalmamalıdırDiğer görüş ise halkın siyasete aktif şekilde katılmasına taraftardır
1961 anayasası bu ikinci görüşe 1982 anayasası ise birinci görüşe uygun düşerYani 82 anayasası katılmacı demokrasi anlayışını benimsemiş ve belli ölçüde depolitizasyonu amaçlamıştırBu amaç anayasanın çeşitli hükümlerine yansımıştırBunlar:
a)Siyasi Partilerin teşkilatlanması üzerine yasaklar
b)Siyasi partilerin tüzel kişilerle olan ilişkileri üzerine yasaklar
c)Siyasi amaçlı direnişler üzerine yasaklar
d)Dernekler üzerine yasaklar
e)Dernek gösteri yürüyüş ve toplantıları üzerine yasaklar
f)Kamu kurumları üzerine yasaklar
e)Son olarak da TBMM seçim dönemi 5 yıla çıkmış ve en fazla bir ara seçim yapılabileceği esası konmuştur
Sivil toplum kuruluşlarının siyasi partilerle işbirliğinde bulunmalarını ve siyasi faaliyete girmelerini yasaklayan bu hükümlerin hemen tümü 1995’teki anayasa değişikliği ile kaldırılmıştır
Hukuka Uygunluk Denetimi:Kendinden önceki normlara uygun olup olmadığının denetimi
Yerindelik Denetimi:Normu yürürlüğe koyan organın takdir yetkisinin denetlenmesi
82 anayasası 61’e göre daha kazuistik bir yöntemle hazırlanmıştır:
Genel nitelikte değil daha ayrıntılı hazırlanmıştırBu açıdan her iki anayasada kazuist sistemle hazırlanmıştırBunun sebebi ise her iki anayasanın da tepki niteliği taşımasıdır dolayısıyla daha ayrıntılı düzenlemeler mevcutturBunun diğer bir sebebi ise siyasi kültürle alakalıdırYaşanan siyasal sorunlara daha legalistik çözümler bulmak gerekçesi ile bu sistem kullanılmıştır82 anayasası 61 ‘e göre daha kazuist bir karaktere sahiptirHer iki anayasanın başlangıç kısımları mukayese edilirse 82’ninkinin daha uzun olduğu görülürAyrıca 1961 anayasasının 151 madde ve 11 geçici maddesi mevcuttu Fakat 1982 anayasasının 177 maddesi ve 16 geçici maddesi vardırAyrıca 1961 anayasasının herhangi bir maddesine tekabül eden 1982 anayasası maddesi diğerine oranla daha uzun ve ayrıntılı tutulmuştur
-Sadece genel ilkeleri ortaya koyup bunların uygulanmasını kanunlara bırakma amacını güden anayasa tipine “çerçeve anayasa “ denir
Her iki anayasa da çerçeve anayasa tipini benimsemeyip birçok muhtemel durumları düzenleme isteyen kazuistik yönteme yer vermiştirBir anayasa kazuistik ve katı ise o anayasa toplumun gelişmelerinin arkasında kalabilirÇerçeve anayasa ise devlet hayatına ilişkin içeriği olduğu için toplum gelişmesine uyan bir karakteri olurBu yüzden çerçeve anayasa kazuistik’e göre daha uzun ömürlü olur (Amerikan Anayasası)
-1982 Anayasası 1961 anayasasına göre daha “katı” bir niteliktedir
82 anayasasından değiştirilmesi talep bile edilemeyecek hükümlerinin kapsamı artmıştırAyrıca anayasa değişikliği süresine 61’de mevcut olmayan CB’nin onay safhasını eklemiştirCB’nin onaylamadığı anayasa değişikliğini halk oyuna sunabilecektiBunlara ek olarak geçici 9 maddenin CB’ye tanıdığı güçleştirici veto yetkisi de bu anayasanın 61’e göre daha katı olduğunun kanıtlarıdır
-1982 Anayasası bir geçiş süreci öngörmüştür
Bütün anayasalarda olduğu gibi 82 anayasasında da geçici hükümler vardırNormal yönetime geçiş için bir süreç öngörülmüştür83 halkoylamasıyla direk sivil hayata geçilmemiştirBunun için tedricen (yavaş yavaş) bir geçiş uygun görülmüştürVe böylece bir müddet daha sivil hayat denetlenmiştir 1980-1983 arasında doğrudan doğruya askeri yönetim 1983’ten sonra ise metinlerin öngördüğü süreyle bir geçiş süreci yaşanmıştırMGK başkanı Kenan Evren’in CB olmasıyla sivil hayat denetim altında tutulabilecektiSeçimlerde anayasanın belirlemiş olduğu yöntemden bir kerelik sapmayla CB’nin doğrudan doğruya halk tarafından seçilmiştirAyrıca geçici 2 maddeye göre MGK Cumhurbaşkanlığı konseyine dönüşecek ve 6 yıl hüküm süreceklerdi bu konsey üyeleri de vekillere tanınan dokunulmazlık hakkına sahip olacaklardırBöylece askeri otorite siyasi etkiye 6 yıl boyunca sahip olacaktıFakat yetkiler icrai değil istişari karakterde olacaktıBunlara ek olarak da geçici 4 maddeye göre 11 Eylül 1980 tarihinde herhangi bir siyasi parti lideri konumunda olan kişiler 5 veya 10 yıllık siyasi yasaklı konumuna gelmiştirBu yasaklar 1987 de yapılan halkoylamasıyla yürürlükten kalkmıştır
-1982 anayasası Otorite –hürriyet dengesinde otoritenin ağırlığını arttırmıştır
61’e tepki olarak otoriteyi arttırmak için kişi özgürlükleri alabildiğine artırılmıştır1961 anayasası 11maddesinde kişi hak ve hürriyetlerinin güvence altına alındığı görülür1971’de bu madde değişmiş olsa bile yine de sınırlayıcı bir formül içermesi zordurFakat 1982 anayasası 13maddesi son fıkrasında tüm hak ve hürriyetleri sınırlayıcı bir maddedir
-1982 anayasası devlet yapısı içinde yürütme organını güçlendirmiştir
Yürütmede CB’nin yetkileri oldukça güçlendirildiAyrıca başbakanın yetkileri de 61’e göre oldukça güçlendirildi
-1982 anayasası karar alma mekanizmalarındaki tıkanıklıkları giderici hükümler getirmiştir
Karar alma sürecinde ortaya çıkabilecek tıkanma ve kilitlenmeyi önleyebilecek ve karar alma sürecine sürat kazandıracak hükümler içerir70’li yıllarda hükümet bunalımlarının sıkça olması ve parlamentonun bu hükümet bunalımlarıyla uğraşması yüzünden memleket sorunlarını çözemiyor1961 anayasasının 108 maddesinde meclis seçimlerinin yenilenmesi için CB’ye yetki verir fakat bunun için 18 aylık bir süre öngörürBu yetki 82’de caydırıcı rol oynadı116maddeye göre 45 günlük bir hükümet bunalımının ardından CB’ye meclis seçimlerinin yenilenmesi hakkı doğar
82-116maddede olduğu gibi 82-02maddesinde de CB seçimleri için bir yaptırım öngörülmüştür61-95maddeye göre CB seçimleri için ilk iki turda 3/2 çoğunluk gerekir eğer sağlanmazsa diğer turlarda salt çoğunluk yeterlidirFakat salt çoğunluk sağlanmayabilirBu yüzden bu hüküm 82 anayasasında değişiklik gösterdi ayrıca zaman sınırı da kondu(30 gün)82-102maddeye göre ilk iki oylamada 3/2 çoğunluk 3turda salt çoğunluk 4turda ise 3turda en çok oy alan iki aday arasında bu seçim olur
1961 anayasasına göre CB adaylığı parlamenter sıfatı taşımayı gerektirir Fakat dışarıdan aday alınabiliyordu bu da kontenjan senatoyla sağlanıyordu82 anayasasında bu dolaylı yönteme yer verilmedi
Meclis başkanlarının seçimlerini düzenleyen maddelerde CB seçimlerininki gibiydi 82-94 madde ve 61-84madde
Bunlara ek olarak partilerin grup kurma sayılarını düzenleyen maddeler de değişti(82-95mad 61-85mad)
Gene 61 anayasasına göre Anayasa mahkemesine millet meclisince 3 cumhuriyet senatosunca 2 üyenin seçilmesi gerektiği halde bu seçimlerde aranan üye tamsayısının salt çoğunluğu şartı her zaman bulunamaması nedeniyle seçimler mümkün olamamış ya da uzun sürmüştür82 anayasası bu usulün kaldırılmasını sağlamıştır
82 anayasası yasama sürecini uzatıcı ve kanunların yapılmasını güçleştirici nitelik taşıyan iki meclis sistemine son vererek cumhuriyet senatosunu kaldırmış böylece yasama süreci süratlenmiş ve basitleşmişti
Parlamenter sisteme işlerlik kazandırma gereksiz tıkanma ve bunalımları önleme amacını güden bu tür kurum ve kurallara literatürde “rasyonelleştirilmiş parlamentarizm” denirBu anlamda 82 anayasası rasyonel parlamentarizm yönünde bir eğilim gösterdiği öne sürülebilir
-1982 Anayasası 1961 Anayasasına Oranla Daha Az katılmacı bir demokrasi modelini benimsemiştir
Çok partili hayata geçişten sonra klasik liberal demokrasi bağlamı içinde başlıca iki demokrasi anlayışı etkili olmuşturBirinci anlayış daha az katılmacı ve çoğulculuk taraftarıdırBuna göre halkın esas rolü belirli zamanlarla kendisini yönetecek olanları seçmekten ibarettirMilli irade bu şekilde belirdikten sonra devlet seçilmiş organlar tarafından yönetilmeli ve halk ya da çeşitli grupların etkisinde kalmamalıdırDiğer görüş ise halkın siyasete aktif şekilde katılmasına taraftardır
1961 anayasası bu ikinci görüşe 1982 anayasası ise birinci görüşe uygun düşerYani 82 anayasası katılmacı demokrasi anlayışını benimsemiş ve belli ölçüde depolitizasyonu amaçlamıştırBu amaç anayasanın çeşitli hükümlerine yansımıştırBunlar:
a)Siyasi Partilerin teşkilatlanması üzerine yasaklar
b)Siyasi partilerin tüzel kişilerle olan ilişkileri üzerine yasaklar
c)Siyasi amaçlı direnişler üzerine yasaklar
d)Dernekler üzerine yasaklar
e)Dernek gösteri yürüyüş ve toplantıları üzerine yasaklar
f)Kamu kurumları üzerine yasaklar
e)Son olarak da TBMM seçim dönemi 5 yıla çıkmış ve en fazla bir ara seçim yapılabileceği esası konmuştur
Sivil toplum kuruluşlarının siyasi partilerle işbirliğinde bulunmalarını ve siyasi faaliyete girmelerini yasaklayan bu hükümlerin hemen tümü 1995’teki anayasa değişikliği ile kaldırılmıştır
Hukuka Uygunluk Denetimi:Kendinden önceki normlara uygun olup olmadığının denetimi
Yerindelik Denetimi:Normu yürürlüğe koyan organın takdir yetkisinin denetlenmesi
