KATOLİK
Hristiyanlığın Roma kilisesine
bağlı olduğu bir mezheb.
Kelimenin kökü Yunanca "Kath holou" dan
gelmektedir. "genellikle" anlamındadır. Kelime, pek
eski olup ayrı bir kilise deyimidir. Katolik; cihan şümûl,
küllî Kilise demektir. Bu kelime, "her yerde, her zaman ve herkes
tarafından" kabul edilen inanç veya uygulamaları ifade
etmek üzere ve dinden çıkanlarla ana kitleden ayrılanlara
karşı ana caddeyi koruyanları belirtmek için kullanıldı.
Bu anlamda "Ortodoks" kelimesinin ifade ettiği anlamı
da kazanmıştır.
Hristiyanlık 1054'de öncekilerden daha büyük
bir sarsıntı geçirdi. Roma Papa'sı Fotyüs ile Bizans
Patriği Mihael Serularyüs karşılıklı
birbirlerini afaroz ettiler. Zahirde Kutsal Ruh'un "Baba"dan
mı, yoksa hem "Baba" hem "Oğul" dan mı
çıktığı başta olmak üzere bazı teolojik
meselelerin bölünmeyi hazırladığı görülmekte ise
de, geri planda, üstünlük, Kilise anlayışı ve diğer
bazı siyasî sebepler bulunmaktaydı. Roma Kilisesi kendine bir
ad buldu: "Katolik". Bu arada Bizans Kilisesi de "Ortodoks"
adını almıştı. XVI. yüzyılda yine kutsal
dil, İncil'in diğer dillere çevirilip çevirilememesi gibi,
zahiri sebepler arkasında bulunan sosyal, siyasî, iktisadî (vergi,
hâkimiyet vb.) faktörler sonucu ikinci bir büyük bölünme yaşanarak
Protestanlık doğdu.
Hz. İsa'nın Kilisesini Petrus'un Kayası
üzerinde kuracağını söylemesi (Matta, XV1, 18), Petrus ve
Pavlus'un mezarlarının Roma'da bulunması
dolayısıyla Roma'nın Hristiyanlığın merkezi
olduğunu ileri sürmekte olan Katolik Kilisesi, kendini "Kutsal,
Katolik, Havarilere dayanan Roma Kilisesi" olarak nitelendirir.
Daima Hristiyan âleminin en fazla mensubuna sahip
bulunma özelliğini koruyan bu mezhebin dünyanın her
tarafında üyeleri vardır. Bugün dünyada yarım
milyarı geçen insan Katolik'tir. Katoliklerin dînî başkanı
Papa lakabını alır. Papa bugün aynı zamanda Vatikan
devletinin başkanıdır. İbâdet dilleri Latince olan bu
kitlenin dînî geleneği, merkezleri Roma'dan kaynaklanır. Ancak
II. Vatikan Konsilinde diğer dillerde ibâdete izin verildi. Papa VI.
Hadrian'dan, 1522-1523'den beri Papa'lar münhasıran, (İkinci dünya
savaşından sonra da Kardinal Meclisi üyeleri) çoğunlukla
İtalyan asıllı olan kimselerden belirlenir. Avrupa'nın
yarısına yakın, Kuzey Amerika'da dörtte bir, Güney
Amerika'da ise çoğunluk nüfus Katoliktir. Roma'daki Papa ve
Kardinal Meclisi'nin idare ettiği Katolik Kilisesi,
başpiskoposluk ve piskoposluklara bölünmüştür. Meselâ
1958'de 10 başpiskoposluk ve 1283 esas ve 882 ünvan piskoposluğu
vardı. Üstünlükte Kardinallerden sonra Piskoposlar gelir. Papa'yı
Kardinaller seçer.
Katolik Kilisesi, doktrinde üç temele dayanır:
Kutsal Kitap, Gelenek ve Kilisenin resmî telkini. Apokrif metinler Trent
Konsilinde (1546-1563) alman bir kararla kabul edilir. Üç kredo
(âmentü); yani Havariler, İznik ve Athanesyus Kredoları
âyinlerde kullanılabilir. Şimdiki Katolik Kilisesine şekil
veren Trent ve 1962-1965 yıllarında yapılan 11. Vatikan
Konsilidir. Papa, Hz. İsa'nın vekili, Petrus'un halefidir. Papa,
yanılmaz. Kilise dışında kurtuluş yoktur.
Kilise, Kutsal Ruh tarafından sevk ve idare
edilir. İncil'in yorumu Kilise tarafından yapılabilir.
Kutsal Ruh'un hem Baba hem Oğul'dan çıktığı; Hz.
İsa'da ilahî, insânî iki tabiat bulunduğu; Hz. Meryem'in de
oğlu gibi, aslî suçtan uzak olduğu, şefâat edebileceği,
göğe yükseldiği; azizlerin de şefâatte bulunabileceği;
kötülüğe temâyülün günah olmadığı kabul edilir.
Katolikler, 7 sakramente ve 20 konsil kararlarına
itibar ederler. Onlara göre ergenlik çağına giren bir kimse
senede bir günah çıkartmalıdır. Ruhban zümresi
evlenemez, rahip olmayanlardan da evlenenler boşanamaz
(boşandıktan sonra evlenme zina sayılır). Vaftiz, su dökülerek
yapılır. Vaftizsiz ölen cehenneme gider.
Katolik Kilisesi; mister (sır) kültü, Roma ve
Germen hukuku, Eflâtun ve Aristo felsefesi, modern tekâmül
kâidelerinin bir karışımı yanında âyin
sakrament, "kurban" (İslam'dakinden farklı olarak Hz.
İsa'nın kendini insanlığın aslî suçtan
kurtulması için feda etmesini âyinle tes'îd sadedinde), zühd,
duâ, mu'cize inancı, hiyerarşi, keşişlik, mistisizm
ve teoloji gibi dînî elemanları birarada bulundurmaya çalışan
bir Hıristiyan mezhebidir (S.C.F. Brandon, A Dictionary of
Comparative Religion, London 1970, s. 178; Eınar Molland,
Christendom, London 1961; s. 43-96 vd.; Günay Tümer-Abdurrahman
Küçük, Dinler Tarihi, Ankara 1988, s. 160-161).
Hristiyanlığın Roma kilisesine
bağlı olduğu bir mezheb.
Kelimenin kökü Yunanca "Kath holou" dan
gelmektedir. "genellikle" anlamındadır. Kelime, pek
eski olup ayrı bir kilise deyimidir. Katolik; cihan şümûl,
küllî Kilise demektir. Bu kelime, "her yerde, her zaman ve herkes
tarafından" kabul edilen inanç veya uygulamaları ifade
etmek üzere ve dinden çıkanlarla ana kitleden ayrılanlara
karşı ana caddeyi koruyanları belirtmek için kullanıldı.
Bu anlamda "Ortodoks" kelimesinin ifade ettiği anlamı
da kazanmıştır.
Hristiyanlık 1054'de öncekilerden daha büyük
bir sarsıntı geçirdi. Roma Papa'sı Fotyüs ile Bizans
Patriği Mihael Serularyüs karşılıklı
birbirlerini afaroz ettiler. Zahirde Kutsal Ruh'un "Baba"dan
mı, yoksa hem "Baba" hem "Oğul" dan mı
çıktığı başta olmak üzere bazı teolojik
meselelerin bölünmeyi hazırladığı görülmekte ise
de, geri planda, üstünlük, Kilise anlayışı ve diğer
bazı siyasî sebepler bulunmaktaydı. Roma Kilisesi kendine bir
ad buldu: "Katolik". Bu arada Bizans Kilisesi de "Ortodoks"
adını almıştı. XVI. yüzyılda yine kutsal
dil, İncil'in diğer dillere çevirilip çevirilememesi gibi,
zahiri sebepler arkasında bulunan sosyal, siyasî, iktisadî (vergi,
hâkimiyet vb.) faktörler sonucu ikinci bir büyük bölünme yaşanarak
Protestanlık doğdu.
Hz. İsa'nın Kilisesini Petrus'un Kayası
üzerinde kuracağını söylemesi (Matta, XV1, 18), Petrus ve
Pavlus'un mezarlarının Roma'da bulunması
dolayısıyla Roma'nın Hristiyanlığın merkezi
olduğunu ileri sürmekte olan Katolik Kilisesi, kendini "Kutsal,
Katolik, Havarilere dayanan Roma Kilisesi" olarak nitelendirir.
Daima Hristiyan âleminin en fazla mensubuna sahip
bulunma özelliğini koruyan bu mezhebin dünyanın her
tarafında üyeleri vardır. Bugün dünyada yarım
milyarı geçen insan Katolik'tir. Katoliklerin dînî başkanı
Papa lakabını alır. Papa bugün aynı zamanda Vatikan
devletinin başkanıdır. İbâdet dilleri Latince olan bu
kitlenin dînî geleneği, merkezleri Roma'dan kaynaklanır. Ancak
II. Vatikan Konsilinde diğer dillerde ibâdete izin verildi. Papa VI.
Hadrian'dan, 1522-1523'den beri Papa'lar münhasıran, (İkinci dünya
savaşından sonra da Kardinal Meclisi üyeleri) çoğunlukla
İtalyan asıllı olan kimselerden belirlenir. Avrupa'nın
yarısına yakın, Kuzey Amerika'da dörtte bir, Güney
Amerika'da ise çoğunluk nüfus Katoliktir. Roma'daki Papa ve
Kardinal Meclisi'nin idare ettiği Katolik Kilisesi,
başpiskoposluk ve piskoposluklara bölünmüştür. Meselâ
1958'de 10 başpiskoposluk ve 1283 esas ve 882 ünvan piskoposluğu
vardı. Üstünlükte Kardinallerden sonra Piskoposlar gelir. Papa'yı
Kardinaller seçer.
Katolik Kilisesi, doktrinde üç temele dayanır:
Kutsal Kitap, Gelenek ve Kilisenin resmî telkini. Apokrif metinler Trent
Konsilinde (1546-1563) alman bir kararla kabul edilir. Üç kredo
(âmentü); yani Havariler, İznik ve Athanesyus Kredoları
âyinlerde kullanılabilir. Şimdiki Katolik Kilisesine şekil
veren Trent ve 1962-1965 yıllarında yapılan 11. Vatikan
Konsilidir. Papa, Hz. İsa'nın vekili, Petrus'un halefidir. Papa,
yanılmaz. Kilise dışında kurtuluş yoktur.
Kilise, Kutsal Ruh tarafından sevk ve idare
edilir. İncil'in yorumu Kilise tarafından yapılabilir.
Kutsal Ruh'un hem Baba hem Oğul'dan çıktığı; Hz.
İsa'da ilahî, insânî iki tabiat bulunduğu; Hz. Meryem'in de
oğlu gibi, aslî suçtan uzak olduğu, şefâat edebileceği,
göğe yükseldiği; azizlerin de şefâatte bulunabileceği;
kötülüğe temâyülün günah olmadığı kabul edilir.
Katolikler, 7 sakramente ve 20 konsil kararlarına
itibar ederler. Onlara göre ergenlik çağına giren bir kimse
senede bir günah çıkartmalıdır. Ruhban zümresi
evlenemez, rahip olmayanlardan da evlenenler boşanamaz
(boşandıktan sonra evlenme zina sayılır). Vaftiz, su dökülerek
yapılır. Vaftizsiz ölen cehenneme gider.
Katolik Kilisesi; mister (sır) kültü, Roma ve
Germen hukuku, Eflâtun ve Aristo felsefesi, modern tekâmül
kâidelerinin bir karışımı yanında âyin
sakrament, "kurban" (İslam'dakinden farklı olarak Hz.
İsa'nın kendini insanlığın aslî suçtan
kurtulması için feda etmesini âyinle tes'îd sadedinde), zühd,
duâ, mu'cize inancı, hiyerarşi, keşişlik, mistisizm
ve teoloji gibi dînî elemanları birarada bulundurmaya çalışan
bir Hıristiyan mezhebidir (S.C.F. Brandon, A Dictionary of
Comparative Religion, London 1970, s. 178; Eınar Molland,
Christendom, London 1961; s. 43-96 vd.; Günay Tümer-Abdurrahman
Küçük, Dinler Tarihi, Ankara 1988, s. 160-161).
